سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، چهارمین بخش از سلسله مباحث معماری اسلامی با عنوان بایدها و نبایدها در ساخت مسکن و شهرسازی به قلم حجت الاسلام فولادی را تقدیم خوانندگان می‌کند.

مسكن و موارد ممنوع:

زندگي در خانه اي كه مطابق نياز انسان و مناسب شأن او باشد از نظر اسلام، جايز و بدون اشكال است؛ ولي كسي كه از روی توانگری، به فكر ساخت و ساز مسكن دوم و سوم يا تعمير بيش از حد منزل، تزيين و مجلّل ساختن خانه خود باشد، نعمت الهي را تبديل به نقمت ساخته و مشكلاتي در دنيا و آخرت را براي خود رقم خواهد زد.

امام صادق عليه السلام مي فرمايد: هر ساختماني كه فراتر از نياز انسان باشد، انگيزه و عاملي ناگوار براي صاحبش در قيامت خواهد شد. (1)

مسكن براي فخر و مباهات:

رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: هر كس خانه اي براي ريا بنا کند تا مردم ببينند يا بشنوند، در روز قيامت آن خانه را تا طبقۀ هفتم زمين، انباشته از آتش نموده و به گردنش مي آويزند و هيچ چيزي مانع او نمي شود، جز آن كه در قعر جهنم بيافتد مگر اين كه از اين كار خود توبه كند. سؤال كردند: يا رسول الله! ساختن خانه براي رياكاري چیست؟. حضرت فرمودند: بيش از قدر حاجت خانه بسازد تا بر همسايگان مباهات كرده و به برادران ديني خود فخر فروشي كند. (2)

خانۀ اضافي و نياز ديگران:

كسي كه مالک خانۀ اضافي بوده مي تواند براي فرار از وِزر و وبال آن را به افراد نيازمند و محتاج اجاره داده یا ببخشد.

امام صادق (عليه السلام) می فرماید: آن كس كه خانه اي دارد و مسلمان محتاجي به آن نياز دارد و صاحب خانه مانع مي شود، خداوند متعال مي فرمايد: اي ملائكۀ من! بنده ام از دادن خانه اي در اين دنياي فاني به بنده اي ديگر امتناع ورزيد، به عزت و جلالم سوگند! هيچ گاه اين شخص در بهشت مسكن نخواهد گزيد. (3)

روزي حضرت علي (عليه السلام) در بصره به عيادت ربيع بن زياد حارثي كه مورد علاقۀ آن حضرت بود، رفتند. وقتي نگاه آن حضرت به خانۀ باشكوه و مجلّل ربيع افتاد، فرمودند: خانه اي با اين وسعت و بناي مجلّل به چه كارت مي آيد؟؛ آيا بهتر نبود با اين مال، آخرت خود را آباد مي كردي؟. (ديدگاه اوليه، نفي چنين خانه سازي است) سپس حضرت فرمودند: آري مي توان همين خانه را با چنين شكوهي، وسيلۀ تقرب به خداوند كني (خانه را خراب نكن ولي اصلاح كن) به اين صورت که: 1- خويشاوندان را در آن إكرام كني (صلۀ رحم) 2- ميهمان را در آن اطعام دهي (ميهمان نوازي) 3- فقرا را در آن جاي دهي.

سزاوار است كه مسكن به اندازۀ نياز انسان باشد و اضافه بر آن اسراف و حرام است.

موارد كراهت:

1.اگر انسان ساختماني براي سكونت دارد، مكروه است ساختمان ديگري را شروع كند. (4)

2- مكروه است كه انسان به طور مرتب خانۀ خود را عوض كند مگر آن كه منزل اول، مناسب و راحت نباشد.

3- مكروه است كسي در خانۀ اجاره اي زندگي كند، مگر آنكه چاره اي نداشته باشد. (5)

منع از خريد و فروش بي مورد مسكن:

رسول اكرم صلي الله عليه وآله و سلم فرمودند: هر كس خانۀ خود را جز در مورد ناچاري بفروشد، خداوند عامل تلف كننده اي مي فرستد تا پول آن خانه را تلف كند و هر كس خانۀ خود را بفروشد و بهاي آن را به عوض خانۀ ديگر ندهد، خداوند آن مال را برايش مبارك نگرداند. (6)

برخورد امام صادق عليه السلام با خانۀ اضافي

هشام بن حكم نقل مي كند: مردي هر سال در موسم حج به مدينه مي آمد و در منزل امام صادق (عليه السلام) ساكن مي شد. (حضرت او را جا مي دادند) يك سال مبلغ ده هزار درهم به امام صادق عليه السلام داد تا خانه اي براي او تهيه كنند كه ديگر مزاحم حضرت نشود؛ بعد براي انجام حج به مكه رفت.

وی در مراجعت به مدينه سراغ خانه را گرفت. امام عليه السلام فرمودند: آري خانه اي براي تو خريدم و قباله اي را آوردند كه در آن نوشته شده بود: بسم الله الرحمن الرحيم اين خانه اي است كه جعفر بن محمد (عليهما السلام) براي فلان شخص خريده است خانه اي در فردوس برين، حدّ اول آن خانۀ رسول خدا صلي الله عليه و آله؛ حدّ دوم آن خانۀ حضرت علي عليه السلام؛ حدّ سوم آن خانۀ امام حسن مجتبي عليه السلام و حدّ چهارم آن خانۀ حسين بن علي عليهما السلام است.

چون آن مرد قباله را خواند گفت: راضي شدم، خدا مرا فداي شما گرداند.

امام صادق عليه السلام فرمودند: اما پولي كه دادي براي ذريۀ حضرت زهرا سلام الله عليها (اولاد امام حسن و امام حسين عليهما السلام) صرف نمودم و اميدوارم كه خدا قبول كند و جزاي آن را در بهشت به تو عطا كند.

آن مرد قباله را برداشت و به وطن خويش بازگشت. پس از چندي بيمار شد. وصيت كرد و اهل خود را سوگند داد تا آن قباله را در كفن وي گذارند. وقتي از دنيا رفت؛ نزدیکان او به وصيتش عمل كردند.

فرداي آن روز وقتي سرِ مزارش رفته، ديدند قباله روي قبرش آمده و در آن نوشته است: به خدا سوگند! جعفر بن محمد عليهما السلام به آن چه فرموده بود، وفا كرد. (7)

ذبح قرباني براي مسكن:

رسول اکرم صلی الله علیه وآله در سفارشی می فرمایند: مَنْ بَنَى مَسْكَناً فَلْيَذْبَحْ كَبْشاً سَمِيناً وَ لْيُطْعِمْ لَحْمَهُ الْمَسَاكِينَ ثُمَّ يَقُولُ. هر كس خانه‏اى بسازد و گوسفندى چاق قربانى كند و گوشت آن را به بينوايان دهد و اين دعا را بخواند:

اللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّي مَرَدَةَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّيَاطِينِ وَ بَارِكْ لَنَا فِي بُيُوتِنَا إِلَّا أُعْطِيَ مَا سَأَلَ. "خدايا، جنّيان، آدميان و شياطين سركش را از من دور كن و اين ساختمان را بر من مبارك گردان" آن چه خواسته است به او داده خواهد شد. (8)

شهرسازي اسلامي:

از مسائل و رواياتي كه در خصوص سبك معماري اسلامي بيان شد، مي توان سبك شهرسازي اسلامي را نيز استخراج نمود.

اتاق عبادت و مسجد:

از روايات سفارش شده در خصوص قرار دادن اتاقي در منزل به عنوان اتاق عبادت، مي توان استفاده كرد كه داشتن مسجد خوب و مناسب و قرار دادن يك فضاي مناسب براي اين مكان مقدس لازم و ضروري است؛ اما متأسفانه در اکثر شهرك هاي بزرگ با جمعيت فراوان كه در اطراف شهرها ساخته مي شود با وجودي كه ظرفيت برگزاري نماز جمعه را نيز دارند، حتي از داشتن يك مسجد مناسب در مناسب ترین مكان شهرك محروم هستند و اين أمر نشان دهندۀ تفكر غير اسلامي مجريان اين پروژه ها مي باشد.

قبله گاه:

در برخي مجتمع هاي مسكوني حتي ابتدايي ترين مسائل شرعي نيز در ساخت و ساز رعايت نشده و سرويس هاي بهداشتي رو به قبله ساخته شده اند كه مسئوليت مستقيم آن با شهرداري و مهندسين ناظر آن منطقه مي باشد كه حتي از ابتدايي ترين مسأله شرعي نيز غفلت كرده اند.

سگ بازي در سطح شهرها:

همان گونه که در روايات از نگهداري سگ در منزل به شدت نهي شده لازم و ضروري است از ترويج سگ بازي و سگ گردي در سطح شهرها نيز جلوگيري شده و اين سنت غلط و غربي برچيده شود؛ اما متأسفانه امكانات بهداشتي مانند واكسينه نمودن آنها در اختيار صاحبان آنها قرار داده مي شود!

آپارتمان نشيني:

طبق روايات وارده دربارۀ سقف منزل که نباید بيش از سه و نيم متر باشد، ساختن برج ها و آپارتمان سازي با ارتفاع بسیار بلند وجهی نخواهد داشت؛ زیرا در اطراف شهرها، بيابان هاي وسيعي وجود دارد که می توان از آن ها برای ساخت مسکن استفاده نمود.

 متأسفانه آپارتمان نشینی حُجب، حيا و عفاف را به شدت مخدوش ساخته به گونه اي كه صداي سخن گفتن معمولي همسايگان نیز به راحتی از واحدها به گوش مي رسد؛ حتي بالاتر از آن، صداي دوش حمام، سيفون دستشويي و... باعث مزاحمت همسایگان مي شود.

البته صداي تلويزيون، موسيقي و... نیز مزاحمت خاص خود را دارد، ضمن آن كه حريم مَحرم و نامَحرم در اين مجتمع ها بسيار آسيب پذير است.

شیطان نفر سوم در بین زن و مرد نامحرم

رُوِيَ عَنْ مُحَمَّدٍ الطَّيَّارِ قَالَ‏ دَخَلْتُ‏ الْمَدِينَةَ وَ طَلَبْتُ بَيْتاً أَتَكَارَاهُ فَدَخَلْتُ دَاراً فِيهَا بَيْتَانِ بَيْنَهُمَا بَابٌ وَ فِيهِ امْرَأَةٌ فَقَالَتْ تُكَارِي هَذَا الْبَيْتَ قُلْتُ بَيْنَهُمَا بَابٌ وَ أَنَا شَابٌّ قَالَتْ أَنَا أُغْلِقُ الْبَابَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ فَحَوَّلْتُ مَتَاعِي فِيهِ وَ قُلْتُ لَهَا أَغْلِقِي الْبَابَ فَقَالَتْ تَدْخُلُ عَلَيَّ مِنْهُ الرَّوْحُ دَعْهُ فَقُلْتُ لَا أَنَا شَابٌّ وَ أَنْتِ شَابَّةٌ أَغْلِقِيهِ قَالَتِ اقْعُدْ أَنْتَ فِي بَيْتِكَ فَلَسْتُ آتِيكَ وَ لَا أَقْرَبُكَ وَ أَبَتْ أَنْ تُغْلِقَهُ فَأَتَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَسَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ تَحَوَّلْ مِنْهُ فَإِنَّ الرَّجُلَ وَ الْمَرْأَةَ إِذَا خُلِّيَا فِي بَيْتٍ كَانَ ثَالِثُهُمَا الشَّيْطَانَ.

محمّد طيّار گويد: وارد مدينه شدم و دنبال منزلى بودم تا اجاره كنم؛ به خانه‏اى وارد شدم كه داراى دو اتاق بود و درى ميان آن دو قرار داشت و در يكى از آنها زنى زندگى مى‏كرد. آن زن به من گفت: اين اطاق را اجاره كن، گفتم: اين دو اطاق به هم راه دارد و من جوان هستم، تو نيز جوانى و صلاح نيست. زن گفت: تو اجاره كن من در را مى‏بندم. من پذيرفتم و متاع خود را به آنجا بردم و به او گفتم: در را ببند. زن گفت: از اينجا نسيم مى‏آيد بگذار باز باشد. گفتم: من و تو هر دو جوان هستيم در را ببند. گفت: تو در اطاق خود بنشين و من در اطاق خود می نشینم. نزد تو نمى‏آيم و به تو نزديك نمى‏شوم و از بستن در سر باز زد. من خدمت امام صادق عليه السّلام رسيدم و ماجرا را عرض كرده و پرسيدم: مى‏توانم آن جا بمانم؟. حضرت فرمود: از آنجا به جاى ديگر برو؛ زيرا هيچ مرد و زنى در مكانى خلوت نكنند، مگر آن كه شيطان، سومى آن ها باشد. (9)‏

نکوهش ساختمان بلند:

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خانه های خود را تا هفت ذراع قرار دهید که در زیادتر از آن شیاطین ساکن می شوند؛ زیرا آنان نه در آسمان و نه در زمین هستند، بلکه در میان هوا می باشند. (10)

ضررهای آپارتمان نشینی:

علاوه بر مشکلات معنوی که در آپارتمان نشینی ظهور و بروز پیدا می کند بررسی ها نشان داده که ساکنین این ساختمان ها بیشتر به پزشک مراجعه کرده و احساس بیماری جسمی و روحی آنان بیشتر است.

محیط آپارتمان زمینه را برای محدود اندیشی فراهم می کند. بر اساس تحقیقاتی که یکی از روان شناسان اروپایی انجام داده، می گوید: رشد فکری و جسمی اطفال به موازات نوع مسکن پیشرفت دارد و کودکان آپارتمان نشین بیشتر دچار بیماری های تنفسی می شوند.

حریم محرم و نامحرم:

همان گونه که در خانه ها رعایت حریم مَحرم و نامحرم لازم بوده، در سطح شهر نیز رعایت این أمر اجتناب ناپذیر می باشد، بلکه رعایت آن، دوچندان نیز می شود؛ چون یک شهر خود یک خانۀ بزرگ است.

بنابراین جمع آوری لشکر دختران بیکار و آواره در سطح شهرها که کاری جز سَرَک کشیدن به پاساژها و مغازه ها ندارند، لازم و ضروری بوده و انجام آن در ابتدا برعهدۀ والدین و سپس مسئولین می باشد.

پاورقی:

(1)- (بحار الانوار ج 76 ص 150)

(2)- (بحار الانوار ج 76 ص150)

(3)- (اصول كافي ج 2 ص 367)‌

(4)- (اولين دانشگاه آخرين پيامبر ج2 ص 185)

(5)-همان

(6)- (كنز العمال، متقی هندی از علمای اهل سنت)

(7)- (خرائج قطب راوندي و مناقب ابن شهر آشوب)

(8)- (الكافي ج‏6، ص: 299)

(9)- (من لا يحضره الفقيه ج‏3 ص 252)

(10)- (حلیة المتقین ص 446)